Ticaret Borsası Nedir? Ne İşe Yarar?

Ticari ürünler özellikle de tarım ürünleri üreticiden halka gelene kadar tüccar ve komisyoncuların elinden geçmekte ve bu şekilde fiyatları tüketici bazında oldukça artmaktadır. Bir de bunun üstüne komisyoncuların keyfi fiyat artırımları da eklenince ürün ateş pahası bir hal alıyor. İşte bu keyfiyetin önlenmesi ve alıcı ile satıcı arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen yasaları uygulayacak aracı kurum ve kuruluşlara gerek duyulmuştur. Bunun yanı sıra piyasadaki ürünlerin fiyatlarının fahiş şekilde artıp azalmasını kontrol altına alacak, söz konusu ürünler konusunda uzman konumundaki kişilerden oluşan bir heyet de bu gereklilik kapsamındadır. İşte ticaret borsası bu işlevleri görmesi için genellikle uzman kişiler ve tüccarlardan meydana gelmiştir. Nasıl ki hisse senedi alım satımı üzerine ve arz talep dengesi üzerine kurulu olan Borsa İstanbul ve dünya borsaları varsa ticaret borsaları da aynı çalışma prensibi üzerine kuruludur. Temel farklılık ise borsadaki sanal gerçeklik konusu hisseler yerine ticaret borsasında gerçek ürünlerin el değiştirmesidir.

Ticaret borsası nedir sorusunun en net ve kanuni cevabı ilgili kanunda yazılı olan borsaya dâhil malların alım, satım ve piyasa fiyatlarının tespiti ile ilanı gibi işlevleri olan ve bunlarla uğraşmak üzere kurulmuş kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlardır. Bu kadar önemli bir görevi olan ticaret borsaları tüccarlar ve üreticiler arasındaki dengeyi sağlaması bakımından ticari hayatta çok büyük rol oynarlar. Borsalar bu işlevi ile tüccarlar ve üreticilerin maksimum karla işlerini yapmalarını sağlar. Türkiye’deki bütün ticaret borsaları ilgili kanun uyarınca kurulur ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) bünyesindedir. Yeni oda veya borsa açma da aynı kanun tarafından TOBB’a aittir. Ticaret borsalarında ticareti yapılan mallar için bir takım standartlar getirilmiştir. Bu standartlardan en temeli rekabeti yapılabilir bir mal olmasıdır. Bu da tamamen satışın daha kolay olması için yapılmış konulmuş bir koşuldur. Bunların dışında ilgili kanunda ticaret borsasının görevleri belirtilmiştir. Bunlar arasında en temel görev yurt içi ve uluslararası piyasada gerekli takibi yaparak ticari malların fiyatlarını belirlemek görevidir. Bunun dışında ticaret borsalarının tüccar ve üreticilere ait yükümlülükleri yönlendirerek borsada satışı söz konusu malların alım ve satımını tescil etmek gibi düzenleyici işlevleri de vardır.

Buraya kadar ticaret borsalarının kanunda yazan görevlerini söyledik ancak kanunda yazmayan ve ticaret borsası ne işe yarar sorusunun tüccar ve üreticideki pragmatist cevabı çok daha farklı bir boyuttadır. Borsalar kuruluştaki gayeleri gereği üyelerine ve piyasaya daha kolay, daha faydalı bir ticari yaşam sunmak için özgünlenmiştirler. Ama bunun dışında devlete olan katkısı direkt maddiyat olarak olmasa da piyasayı düzenleyici işlevi bakımından oldukça fazladır. Söz gelimi çiftçi elindeki malı ticaret borsası aracılığıyla alıcılara ulaştırma imkanına sahiptir. Ticaret borsalarının olmaması veya işlevini yerine getirememesi halinde ise çiftçi hem ürünü yetiştirmekle hem de alıcı bulmakla uğraşacaktı. Böyle bir uğraşın içine girmek istemeyen üreticiler de bu işi bırakmak zorunda kalacaklardı. Bunun sonucu olarak da devletin üretime yaptığı katkı ve teşvikler boşa gitmiş ve ölü yatırım haline gelmiş olurdu. Bunun dışında borsalarda yapılan işlemler tescil zorunluluğu sebebiyle kayda tabidir. Bu şekilde kayıt dışı ve vergisiz alım-satım işlemleri azaltılarak devletin kasasına doğrudan aktarılmaktadır. Borsalar olmasaydı kayıt dışı kazanç ve vergi kaçakçılığı da had safhada olacaktı. Tabi bu sistem içinde kazanç tek taraflı olarak devlet lehine değildir. Devlet de borsada tescili yapılan her işlem için aldığı stopaj ve diğer vergileri düşük tutarak yatırımcıyı borsada işlem yapmaya teşvik etmektedir. Borsanın dışında yapılan alım-satım işlemi ise daha yüksek oranda vergiye tabidir.

Bir önceki yazımız olan Borsada Para Kazanmanın Yolları başlıklı makalemizde Borsada nasıl yatırım yapılır, Borsada Para Kazanmanın Yolları ve Yatırım yaparken dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgiler verilmektedir.